पछिल्लो समय झूटा समाचार, व्यक्तिगत आक्रमण, नकारात्मक हल्ला र अनावश्यक विवाद सिर्जना गर्ने प्रवृत्ति बढ्दो छ। यस्ता गतिविधिहरूलाई सामाजिक सञ्जालमा ‘ट्रेन्डिङ’ वा ‘रमाइलो’को नाममा प्रोत्साहन गरिन्छ, जसले गलत सूचना फैलाउन र समाजमा भ्रम सिर्जना गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

आजको डिजिटल युगमा सामाजिक सञ्जाल मानव जीवनको अभिन्न अंग बनेको छ। फेसबुक, ट्विटर, टिकटक, इन्स्टाग्रामजस्ता प्लेटफर्महरूले सूचना आदान-प्रदान, विचार अभिव्यक्ति र जनचेतना फैलाउने माध्यमका रूपमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेका छन्।

यी सञ्जालहरूले विश्वलाई एउटा सानो डिजिटल गाउँमा परिणत गरेका छन्, जहाँ सूचनाको पहुँच र विचारको आदान-प्रदान सहज भएको छ। तर, यही सञ्जालको दुरुपयोगबाट समाजमा खुरापातीको लहर चलेको छ, जसले नकारात्मक प्रभाव पारिरहेको छ।

खुरापाती भन्नाले अनावश्यक, भ्रामक र हानिकारक गतिविधिहरू बुझिन्छ, जसले समाजमा सकारात्मकताको सट्टा भ्रम, तनाव र विवाद निम्त्याउँछ। यस्ता गतिविधिहरूले सामाजिक सञ्जालको सकारात्मक सम्भावनालाई छायामा पार्दै छन्।

सामाजिक सञ्जालको सही प्रयोगले व्यक्तिगत र सामाजिक विकासमा ठूलो योगदान पुर्‍याउन सक्छ। उदाहरणका लागि, यसले शैक्षिक सामग्री, प्रेरणादायी विचार र सामाजिक मुद्दाहरूमा जागरूकता फैलाउन सहयोग गर्छ।

तर, पछिल्लो समय झूटा समाचार, व्यक्तिगत आक्रमण, नकारात्मक हल्ला र अनावश्यक विवाद सिर्जना गर्ने प्रवृत्ति बढ्दो छ। यस्ता गतिविधिहरूलाई सामाजिक सञ्जालमा ‘ट्रेन्डिङ’ वा ‘रमाइलो’को नाममा प्रोत्साहन गरिन्छ, जसले गलत सूचना फैलाउन र समाजमा भ्रम सिर्जना गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

धेरै प्रयोगकर्ताहरू सत्यता पुष्टि नगरी सूचनाहरू सेयर गर्छन्, जसले गलत जानकारीलाई व्यापक बनाउँछ। उदाहरणका लागि, कुनै भ्रामक समाचार वा गलत तथ्याङ्क सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भएपछि त्यसले समाजमा त्रास, आक्रोश वा भ्रम फैलाउन सक्छ।

सामाजिक सञ्जालमा खुरापातीको एउटा प्रमुख कारण हो–चर्चित हुने होडबाजी। धेरै प्रयोगकर्ताहरू ‘लाइक्स’, ‘फलोअर्स’ र ‘सेयर’को लोभमा गलत सामग्री पोस्ट गर्छन्।

कतिपयले व्यक्तिगत रिसइबी वा मनोरञ्जनको नाममा अरूको चरित्रमाथि आक्रमण गर्छन्, जसले व्यक्तिगत सम्बन्धमा कटुता र सामाजिक तनाव निम्त्याउँछ। यस्ता गतिविधिहरूले मानसिक स्वास्थ्यमा समेत गम्भीर असर पार्छ।

उदाहरणका लागि, साइबर बुलिङ र ट्रोलिङका कारण धेरै व्यक्तिहरू तनाव, चिन्ता र डिप्रेसनको सिकार बनेका छन्। विशेषगरी, किशोर-किशोरीहरू र युवाहरू यस्ता गतिविधिको प्रभावमा पर्ने जोखिममा छन्, किनकि उनीहरू सामाजिक सञ्जालमा बढी सक्रिय हुन्छन्।

यो समस्याको अर्को पाटो भनेको सामाजिक सञ्जालमा सही र गलत सूचनाबीचको भिन्नता छुट्याउन नसक्नु हो। धेरैजसो प्रयोगकर्ताहरूले सनसनीपूर्ण सामग्रीमा विश्वास गर्छन्, किनकि त्यस्ता सामग्रीले उनीहरूको ध्यान तुरुन्तै खिच्छ।

यस्तो अवस्थामा, गलत सूचनाले समाजमा दीर्घकालीन नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ। उदाहरणका लागि, स्वास्थ्य, राजनीति वा सामाजिक मुद्दासँग सम्बन्धित गलत सूचनाले जनताको विश्वास गुम्ने र सामाजिक सद्भावमा खलल पुग्ने खतरा हुन्छ। यस्ता गतिविधिहरूले सामाजिक सञ्जाललाई रचनात्मक मञ्चको सट्टा भ्रम र विवादको केन्द्र बनाइरहेको छ।

यो समस्याको समाधानका लागि व्यक्तिगत र सामूहिक प्रयास आवश्यक छ। पहिलो, प्रत्येक प्रयोगकर्ताले सूचना सेयर गर्नुअघि त्यसको सत्यता पुष्टि गर्ने बानी बसाल्नुपर्छ।

विभिन्न तथ्य-जाँच वेबसाइटहरू र विश्वसनीय स्रोतहरूको प्रयोग गरेर गलत सूचनालाई रोक्न सकिन्छ। दोस्रो, सकारात्मक र उपयोगी सामग्री उत्पादन र प्रचारमा जोड दिनुपर्छ।

सामाजिक सञ्जालमा रचनात्मक कला, शिक्षामूलक सामग्री र सामाजिक हितका विषयवस्तुले सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ। तेस्रो, सरकार र सम्बन्धित निकायहरूले गलत सूचना र खुरापाती गतिविधिमाथि निगरानी राख्न प्रभावकारी नीति बनाउनुपर्छ।

साइबर कानुनलाई कडाइका साथ लागू गर्नुका साथै सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग रोक्न सचेतनामूलक अभियान सञ्चालन गर्नुपर्छ। सामाजिक सञ्जालका प्लेटफर्महरूले पनि आफ्नो जिम्मेवारी वहन गर्नुपर्छ।

उनीहरूले गलत सूचना फैलाउने खाताहरूलाई निगरानीमा राख्ने, भ्रामक सामग्री हटाउने र प्रयोगकर्ताहरूलाई सही सूचनाको पहुँच सुनिश्चित गर्ने प्रणाली विकास गर्नुपर्छ। साथै, सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ताहरूलाई डिजिटल साक्षरता (Digital Literacy) को तालिम प्रदान गर्नुपर्छ, जसले उनीहरूलाई सही र गलत सूचनाबीच फरक छुट्याउन सक्षम बनाउँछ।

सामाजिक सञ्जालको सही प्रयोगले समाजलाई सशक्त बनाउन सक्छ। यो मञ्चले व्यक्तिलाई आफ्नो विचार र सृजनशीलता व्यक्त गर्ने अवसर प्रदान गर्छ। तर, यसको दुरुपयोगले व्यक्तिगत र सामाजिक स्तरमा ठूलो क्षति पुर्‍याउन सक्छ।

त्यसैले, हामी सबैले सकारात्मक सोच, सत्यता र मर्यादामा आधारित सामग्रीको उत्पादन र प्रचारमा जोड दिनुपर्छ। सामाजिक सञ्जाललाई खुरापातीको थलो बनाउनुको सट्टा, यसलाई ज्ञान, जागरूकता र रचनात्मकताको मञ्च बनाउन सकिन्छ।

यो जिम्मेवारी हामी सबैको हो–चाहे त्यो व्यक्तिगत प्रयोगकर्ता होस्, सामाजिक सञ्जाल कम्पनी होस् वा सरकार। यदि हामी सबैले आ-आफ्नो ठाउँबाट सकारात्मक प्रयास गर्‍यौं भने सामाजिक सञ्जाल समाजको प्रगति र एकताको सशक्त माध्यम बन्न सक्छ।