नेपालको संविधानले जातीय भेदभाव र छुवाछूतलाई गैरकानुनी घोषित गरेको छ, तर यस्ता घटनाहरूले यो कुरालाई प्रष्ट पार्छ कि कानुनको किताबमा लेखिएका कुराहरू व्यवहारमा लागू हुन बाँकी छन्। नवराजको हत्याले दलित समुदायको पीडा र असुरक्षालाई पुनः एकपटक सतहमा ल्याएको छ।
नेपालको सामाजिक संरचनामा जातीय विभेदको कुरूप चेहरा कहिलेकाहीँ यति क्रूर रूपमा प्रकट हुन्छ कि त्यसले सम्पूर्ण समाजलाई नै प्रश्नचिह्न खडा गर्छ। २०७७ जेठ १० गते रुकुम पश्चिमको चौरजहारी नगरपालिका-८, सोतीमा भएको एउटा अमानवीय घटनाले यही प्रश्न उठायो।
नवराज विक आफ्नी प्रेमिकालाई भेट्न र विवाहको सपना साकार पार्न १७ जना साथीहरूसहित सोती पुगेका थिए, तर उनको यो यात्रा जीवनको अन्तिम यात्रा बन्यो। उनको दलित पहिचानलाई आधार बनाएर उनको प्रेम र जीवन दुवैलाई निर्मम रूपमा खोसियो। यो घटनाले उर्मिला विक, नवराजकी आमाको जीवनलाई सधैंका लागि तहसनहस बनायो। उनको छोराको हत्याले उनको मनमा गहिरो घाउ छोड्यो, र उनको न्यायको खोजीले हामीलाई समाजको गहिराइमा रहेको असमानताको कुरूप सत्यतर्फ डोर्याउँछ।
नवराज विक आफ्नी प्रेमिकालाई भेट्न र उनलाई विवाह गरी ल्याउने सपनासहित १७ जना साथीहरूसहित सोती गाउँ पुगे। नवराजको प्रेम कथित “उच्च जात” की युवतीसँग थियो, र यो सम्बन्धलाई स्वीकार गर्न गाउँलेहरू तयार थिएनन्। दलित भएकै कारण उनको प्रेमलाई निषेध गर्ने उद्देश्यले प्रेमिकाको परिवार, वडाध्यक्षको अगुवाइ र स्थानीय गाउँलेहरूले नवराज र उनको समूहलाई लखेटे।
घरेलु हतियारहरूको प्रयोग गरी उनीहरूलाई निर्मम रूपमा कुटपिट गरियो। नवराजसहित ६ जनाको हत्या भयो, र उनीहरूको शव भेरी नदीमा बगाइयो। बाँकी १२ जना भाग्यवश भेरी नदीमा हाम्फालेर बाँच्न सफल भए। यो घटनाले नेपालको सामाजिक संरचनामा विद्यमान जातीय भेदभावको क्रूर रूपलाई छर्लङ्ग पारिदियो।
उर्मिला विकको जीवन यो घटनापछि कहिल्यै उस्तै रहेन। तीन छोरी र एकमात्र छोराकी आमा उर्मिलाले आफ्नो जीवनको सम्पूर्ण उर्जा छोरालाई हुर्काउनमा लगाएकी थिइन्। ज्यामी काम गरेर, खान नपाएर, रातदिन मेहनत गरेर उनले नवराजलाई पढाएकी थिइन्, हुर्काएकी थिइन्। तर उनले कहिल्यै सोचेकी थिइनन् कि उनको छोराको प्रेमले यति ठूलो मूल्य चुकाउनुपर्नेछ।
उर्मिलाको मनमा छोराको सम्झना हरपल ताजा छ। उनले भनिन्, “आमा, मेरा लुगा पनि धोइदिनु है, म खाना पकाउँछु,” यी शब्दहरू नवराजले अन्तिम पटक बोलेका थिए। त्यो दिन बिहान, नवराजले आफैँ खाना पकाएर आमालाई खुवाएका थिए।
उर्मिलालाई यो कुराले फुरुङ्ग बनाएको थियो। “आफैँ पस्केर कहिल्यै नखाने छोरोले पकाउँछु भन्दा मलाई कति खुशी लागेको थियो,” उनले भक्कानिँदै सम्झिन्। तर त्यही छोरो, खाना पकाएर, सबैलाई खुवाएर, केही नभनी हिँडेको थियो, र कहिल्यै नफर्कने गरी गयो।
उर्मिलाको आँखामा छोराको सम्झनाले आँसु थामिँदैन। उनको फुङ्ग उडेको कपाल, रातभर नसुतेका ओसिला आँखा र भासिएको स्वरले उनको पीडाको गहिराइलाई प्रष्ट पार्छ। “छोराले कथित उपल्लो जातकी केटीसँग प्रेम गर्दा ज्यानै गुमाउनुपर्ला, मैले यो कहिल्यै कल्पना गरेकी थिइनँ,” उनले भनिन्।
यो घटनापछि उर्मिलाको जीवन न्यायको खोजीमा केन्द्रित भएको छ। उनले चार महिनादेखि प्रशासनअगाडि हारगुहार गरिरहेकी छिन्। ३४ जना व्यक्तिलाई ज्यान सम्बन्धी कसुर, ज्यान मार्ने उद्योग र जातीय भेदभाव तथा छुवाछूत सम्बन्धी कसुरमा प्रतिवादी बनाइएको छ। जाहेरी दर्तापछि प्रहरीले २९ जनालाई पक्राउ गरी अनुसन्धान अगाडि बढाएको छ, तर ५ जना अझै फरार छन्।
उर्मिलालाई यो कुराले झन् पीडा दिएको छ कि हत्याराहरू खुलेआम हिँडिरहेका छन्। “मान्छे मार्नेहरू खुलेआम हिँड्दा, म लाचार भएर बस्नुपर्दा, मेरो छोराको आत्माले शान्ति पाउँदैन,” उनले भनिन्। उनको मनमा डर छ। छोरासँगै कतै न्याय पनि मर्ने हो कि? “बिनागल्ती छोरालाई मारेर भेरीमा बगाउनेहरूले न्याय पनि बगाउन सक्छन्,” उनको यो भनाइले उनको मनमा गहिरिएको शङ्का र आक्रोशलाई झल्काउँछ।
नेपालको संविधानले जातीय भेदभाव र छुवाछूतलाई गैरकानुनी घोषित गरेको छ, तर यस्ता घटनाहरूले यो कुरालाई प्रष्ट पार्छ कि कानुनको किताबमा लेखिएका कुराहरू व्यवहारमा लागू हुन बाँकी छन्। नवराजको हत्याले दलित समुदायको पीडा र असुरक्षालाई पुनः एकपटक सतहमा ल्याएको छ। यो घटनाले हामीलाई प्रश्न गर्छ, के हाम्रो समाज साँच्चै समानताको सिद्धान्तमा आधारित छ?
उर्मिलाको अन्तिम इच्छा केवल एउटै छ, उनको छोराका हत्याराहरूलाई कानुनबमोजिम सजाय होस्। “हत्यारालाई कानुनी कारबाही गर्न पाए हाम्रो मनले शान्ति पाउँछ,” उनले भनिन्। उनको यो माग केवल उनको व्यक्तिगत लडाइँ होइन, यो सम्पूर्ण दलित समुदायको न्यायको माग हो। उर्मिलाको आँसु र आक्रोशले हरेक नेपालीलाई सोच्न बाध्य बनाउँछ— हामी कस्तो समाजमा बाँचिरहेका छौँ? हामीले बनाएको यो समाजले कसैको प्रेम र जीवनलाई यति सस्तोमा लिन सक्छ?
नवराजको आत्माले शान्ति पाउनका लागि, र उर्मिलाको आँसु पुछिनका लागि, हाम्रो समाजले आफूलाई परिवर्तन गर्नुपर्छ। कानुनको कडा कार्यान्वयन, सामाजिक चेतनाको विस्तार, र जातीय भेदभावविरुद्धको कठोर कदमले मात्र यस्ता घटनाहरूलाई रोक्न सकिन्छ। उर्मिलाको लडाइँ हाम्रो समाजको हो, जसले समानता र न्यायको सिद्धान्तलाई आत्मसात् गर्नुपर्छ।
