चन्दननाथ र भैरवनाथ गुठीको विशाल जग्गा सम्पत्ति जुम्लाको धार्मिक, सांस्कृतिक र आर्थिक सम्भावनाको प्रतीक हो। यो सम्पत्तिको सही व्यवस्थापन र उपयोगले स्थानीय समुदायको जीवनस्तर उकास्न र जुम्लाको ऐतिहासिक महत्वलाई जीवन्त राख्न सक्छ।
जुम्ला, कर्णाली प्रदेशको सांस्कृतिक र धार्मिक केन्द्र हो। जहाँ अवस्थित चन्दननाथ, भैरवनाथ मन्दिरको महत्व केवल आस्थामा सीमित छैन, यी मन्दिरसँग जोडिएको गुठी संस्थानको विशाल जग्गा सम्पत्तिले पनि सबैको ध्यान खिच्छ।
धेरैले चन्दननाथ, भैरवनाथ मन्दिर पछाडिको सानो क्षेत्रमा मात्र गुठीको जग्गा रहेको ठान्छन्, तर मालपोत कार्यालय जुम्लाको ०७१ जेठ २५ गतेको पत्र (पत्र संख्या २०७०/७१, चलानी नम्बर १०६९) ले खुलासा गरेको तथ्यले सबैलाई आश्चर्यमा पारेको छ।
यो पत्रमा उल्लेखित विवरणअनुसार चन्दननाथ र भैरवनाथ राज गुठी मातहतका जग्गाहरू जुम्लाका विभिन्न वडा र साविक गाउँ विकास समितिहरूमा लाखौं वर्ग मिटरमा फैलिएका छन्। चन्दननाथ गुठी मातहतका जग्गाहरू जुम्लाका विभिन्न वडाहरूमा ठूलो परिमाणमा फैलिएका छन्।
मालपोत कार्यालयको पत्रअनुसार, यी जग्गाहरूको विवरण निम्नानुसार छ: वडा नं. ८ख मा कित्ता नम्बर १ को ०१४७९ वर्ग मिटर र कित्ता नम्बर ५ को ४८,३५६ वर्ग मिटर जग्गा रहेको छ। त्यस्तै, वडा नं. ३झ मा कित्ता नम्बर ९० को ००८४३ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर १९४ को ०२३८४ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर २७१ को ०१५५३ वर्ग मिटर र कित्ता नम्बर ३७७ को ००२७६ वर्ग मिटर जग्गा फेला परेको छ। वडा नं. ३म मा कित्ता नम्बर ८९ को ००९७३ वर्ग मिटर जग्गा रहेको छ।
यसैगरी, वडा नं. ४ढ मा कित्ता नम्बर ७९ को ०००८० वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर १०७ को ००६८४ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर ११५ को ००९१० वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर १३१ को ००६२६ वर्ग मिटर र कित्ता नम्बर १३८ को ००५३८ वर्ग मिटर जग्गा रहेको छ।
वडा नं. ४ण मा कित्ता नम्बर ८ को ००२३१ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर २५ को ००२३९ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर ३९ को ००४९१ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर ५३ को ००४१६ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर ५४ को ००४०१ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर ६० को ००३९४ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर ६७ को ००५०६ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर ६८ को ००५८९ वर्ग मिटर र कित्ता नम्बर १५२ को ००८८९ वर्ग मिटर जग्गा रहेको छ। वडा नं. ३ञ मा कित्ता नम्बर ५९ को ००५२१ वर्ग मिटर देखिन्छ।
त्यस्तै भैरवनाथ गुठीको जग्गा विशेषगरी साविक गज्याङकोट गाउँ विकास समितिमा बढी देखिएको छ। मालपोत कार्यालयको विवरणअनुसार, वडा नं. ३घ मा कित्ता नम्बर २७५ को ०३५७३ वर्ग मिटर र कित्ता नम्बर २२३ को ००१८१ वर्ग मिटर जग्गा रहेको छ।
वडा नं. ९ग मा कित्ता नम्बर १३७ को ००५९५ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर १५९ को ००४९८ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर १९० को ००६१५ वर्ग मिटर र कित्ता नम्बर १९३ को ००४०३ वर्ग मिटर जग्गा फेला परेको छ।
त्यस्तै, वडा नं. ३ मा कित्ता नम्बर ४ को ००१०० वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर १३ को ००२१३ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर २२९ को ०००३८ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर २३० को ०००७३ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर ३३१ को ०००२५ वर्ग मिटर, कित्ता नम्बर ३३२ को ०००२८ वर्ग मिटर र कित्ता नम्बर ३३३ को ०००३५ वर्ग मिटर जग्गा रहेको छ।
गुठीको जग्गा साविकका १० वटन गाउँ विकास समितिहरूमा ठूलो परिमाणमा फैलिएर रहेको छ। यी क्षेत्रहरूमा कित्ता संख्या र क्षेत्रफल निम्नानुसार छ: साविक बड्की गाउँ विकास समितिमा २,१५८ कित्ता जग्गा रहेको छ, जसको कुल क्षेत्रफल ११,५३,१८८ वर्ग मिटर छ।
साविक कुडारीमा १,४५६ कित्ता जग्गा रहेको छ, जसको क्षेत्रफल ११,१९,४५२.७५ वर्ग मिटर छ। साविक पटमारामा ४,२९३ कित्ता जग्गा रहेको छ, जसको क्षेत्रफल ९,०४,७८८ वर्ग मिटर छ।
यसैगरी, साविक तलिउममा ५१२ कित्ता जग्गा रहेको छ, जसको क्षेत्रफल २,३१,३३१ वर्ग मिटर छ। साविक महतमा १६५ कित्ता जग्गा रहेको छ, जसको क्षेत्रफल ८३,४७६ वर्ग मिटर छ।
साविक चन्दननाथमा ३५ कित्ता जग्गा रहेको छ, जसको क्षेत्रफल ७०,६६८ वर्ग मिटर छ। साविक देपालगाउँमा ९९ कित्ता जग्गा रहेको छ, जसको क्षेत्रफल ४८,८६९ वर्ग मिटर छ।
साविक कार्तिक स्वामीमा ४३ कित्ता जग्गा रहेको छ, जसको क्षेत्रफल ४०,२२४ वर्ग मिटर छ। साविक कनकासुन्दरीमा ४२ कित्ता जग्गा रहेको छ, जसको क्षेत्रफल २६,२३५ वर्ग मिटर छ। साविक गज्याङकोटमा १४ कित्ता जग्गा रहेको छ, जसको क्षेत्रफल ८,०७४ वर्ग मिटर छ।
चन्दननाथ र भैरवनाथ मन्दिर जुम्लाको धार्मिक र सांस्कृतिक पहिचानका प्रतीक हुन्। यी मन्दिरसँग सम्बद्ध गुठीको जग्गा केवल आर्थिक सम्पत्ति मात्र होइन, यो ऐतिहासिक र सामाजिक धरोहर पनि हुन्।
यी जग्गाहरूले विगतमा मन्दिरका धार्मिक कार्य, सामुदायिक सेवा र स्थानीय संस्कृतिको संरक्षणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए। तर, यति ठूलो सम्पत्तिको संरक्षण र व्यवस्थापनमा चुनौतीहरू पनि छन्।
गुठीको यति विशाल सम्पत्तिको विवरणले केही महत्वपूर्ण प्रश्नहरू खडा गर्छ। पहिलो, यी जग्गाहरूको संरक्षण र व्यवस्थापन कसरी गर्ने?
धेरै जग्गाहरू व्यक्तिको अतिक्रमणमा परेको वा अव्यवस्थित भएको गुनासो सुनिन्छ। दोस्रो, गुठीको सम्पत्तिको पूर्ण विवरण स्थानीय समुदाय र सरोकारवालाहरूसमक्ष कति पारदर्शी छ? तेस्रो, यी जग्गाहरूको धार्मिक र सामुदायिक हितमा उपयोग कसरी गर्न सकिन्छ?
उदाहरणका लागि, यी जग्गाहरूबाट प्राप्त आम्दानीले स्थानीय शिक्षा, स्वास्थ्य र संस्कृति संरक्षणमा योगदान पुर्याउन सकिन्छ।
स्थानीय बासिन्दाहरू गुठीको जग्गालाई आफ्नो सांस्कृतिक धरोहरको हिस्साको रूपमा हेर्छन्। कलाकार गोविन्द सुनार भन्छन्, “हामीलाई गुठीको यति धेरै जग्गा भएको थाहा थिएन। यो हाम्रो साझा सम्पत्ति हो, यसको संरक्षण हाम्रो कर्तव्य हो।”
अर्का कलाकार धनराज सुनारले गुठीको जग्गा अतिक्रमणको जोखिममा रहेको भन्दै सरकार र गुठी संस्थानको ध्यानाकर्षण गराए।
चन्दननाथ र भैरवनाथ गुठीको विशाल जग्गा सम्पत्ति जुम्लाको धार्मिक, सांस्कृतिक र आर्थिक सम्भावनाको प्रतीक हो। यो सम्पत्तिको सही व्यवस्थापन र उपयोगले स्थानीय समुदायको जीवनस्तर उकास्न र जुम्लाको ऐतिहासिक महत्वलाई जीवन्त राख्न सक्छ।
तर, यसका लागि स्थानीय सरकार, गुठी संस्थान र समुदायको संयुक्त प्रयास आवश्यक छ। यो तथ्यले हामीलाई स्पष्ट गर्छ, चन्दननाथ र भैरवनाथ मन्दिर केवल आस्थाको केन्द्र मात्र होइनन्, यिनीहरूले समेटेको सम्पत्तिले जुम्लालाई समृद्धिको नयाँ बाटोमा डोर्याउन सक्छ।
यो विशाल सम्पत्तिलाई हामी कसरी भावी पुस्ताका लागि सुरक्षित र उपयोगी बनाउन सक्छौं भन्ने प्रश्नका साथसाथै गुठीको जग्गा अतिक्रम हुनबाट रोक्नु पनि अर्को महत्त्वपूर्ण कर्तव्य हुनेछ।
