नवराज विक र उनका साथीहरूको हत्याकाण्ड हाम्रो समाजको गहिरो रोगको लक्षण हो। यो अभियान दलित समुदायको मुक्तिको मात्र होइन, हाम्रो सामाजिक चेतना र मानवताको परीक्षा हो। जहाँ विभेद छ, त्यहाँ न्यायको आवाज उठाउनु हामी सबैको कर्तव्य हो।
आजको युगमा, जब मानव सभ्यता विज्ञान र प्रविधिको शिखर चुम्दै अन्तरिक्षमा पाइला राखिरहेको छ। हाम्रो समाजमा जातीय विभेदजस्तो अमानवीय र पुरातन सोच अझै जीवित रहनु लज्जास्पद छ।
यो केवल सामाजिक कुरीति मात्र होइन, मानवताको आधारभूत मूल्य र सभ्यताको प्रगतिमाथिको ठूलो प्रश्नचिह्न हो। नेपालको सन्दर्भमा, विशेषगरी पूर्वी रुकुमको चौरजहारीमा २०७७ जेठ १० गते भएको नवराज विक र उनका पाँच साथीको हत्याकाण्डले यो घाउलाई नराम्ररी कोतरेको छ।
यो घटना एक आपराधिक कृत्य मात्र होइन, नेपाली समाजमा गहिरोसँग जरा गाडेर बसेको जातीय विभेद र कथित उच्चजातीय अहंकारको क्रूर अभिव्यक्ति हो।
नवराज विक, एक २१ वर्षीय दलित युवा, आफ्नी प्रेमिकालाई भेट्न जाँदा जातका कारण उनलाई र उनका साथीहरूलाई निर्मम आक्रमणमा मारियो। यो घटनाले दलित समुदायमाथि हुने व्यवस्थित उत्पीडन र सामाजिक बहिष्करणलाई उजागर गरेको छ।
नवराज र उनका साथीहरूको हत्या केवल एक व्यक्तिगत त्रासदी होइन, यो समग्र नेपाली समाजको सामाजिक संरचनामा रहेको गहिरो रोगको लक्षण हो। यो घटनाले हाम्रो समाजमा व्याप्त जातीय विभेदको जटिलतालाई नाङ्गो बनाएको छ, जहाँ व्यक्ति केवल आफ्नो जन्मजात पहिचानका आधारमा हिंसा र अपमानको शिकार बन्नुपर्छ।
रुकुमको सोती नरसंहारले हाम्रो समाजमा विद्यमान सामाजिक असमानता र कथित उच्चजातीय मानसिकताको खतरनाक स्वरूपलाई उजागर गरेको छ। यो घटनाले देखाउँछ कि जातीय विभेद केवल व्यक्तिगत व्यवहारमा सीमित छैन, यो सामाजिक, सांस्कृतिक र संस्थागत संरचनामा गहिरोसँग गाँसिएको छ।
नवराजहरूको हत्याले हामीलाई यो प्रश्न गर्न बाध्य बनाउँछ कि हामीले गर्व गर्ने हाम्रो सभ्यता र प्रगति के केवल बाहिरी आवरण मात्र हो? यदि समाजमा हरेक व्यक्तिलाई समान सम्मान र अवसर प्राप्त हुँदैन भने, हाम्रो विकासको अर्थ के रहन्छ?
जातीय विभेद मानव अधिकारको ठाडो उल्लंघन हो। नेपालको संविधानले सबै नागरिकलाई समानताको ग्यारेन्टी गरेको छ, तर व्यवहारमा यो कागजी घोषणामा सीमित देखिन्छ।
संविधानको धारा २४ मा छुवाछूत र जातीय विभेदलाई अपराध घोषित गरिएको छ, तर समाजमा यस्ता घटनाहरू बारम्बार दोहोरिनुले हाम्रो कानुनी र सामाजिक प्रणालीको कमजोरीलाई उजागर गर्छ। रुकुमको सोती नरसंहारले राज्य संरचनाभित्रै रहेको पक्षपाती सोच र न्यायमा पहुँचको असमानतालाई स्पष्ट पारेको छ।
जातीय विभेद केवल दलित समुदायको समस्या होइन, यो समस्त मानवताको साझा घाउ हो। जब समाजमा एक समुदायलाई उसको जातका आधारमा तिरस्कार, हिंसा र बहिष्करणको सामना गर्नुपर्छ, त्यो समाजको समग्र विकास र एकता खतरामा पर्छ।
नवराज विक र उनका साथीहरूको हत्याले जातीय विभेदले समाजलाई खण्डित बनाएको छ भने सामाजिक सद्भावलाई कमजोर पारेको छ।
नेपालको सामाजिक संरचनामा जातीय विभेद गहिरोसँग जरा गाडेर बसेको छ। हिन्दु वर्ण व्यवस्थाले समाजलाई विभिन्न जातजातिमा विभाजन गरेको छ, जहाँ कथित उच्च र निम्न जातको अवधारणाले सामाजिक अन्तरघुलनलाई प्रभावित गर्छ।
यो व्यवस्थाले दलित समुदायलाई सामाजिक, आर्थिक र सांस्कृतिक रूपमा पछाडि पारेको छ। उनीहरूलाई शिक्षा, रोजगारी र सामाजिक सम्मानमा समान अवसरबाट वञ्चित गरिएको छ।
नवराज विकको हत्याले प्रेमजस्तो पवित्र भावनालाई पनि जातीय विभेदको रंगले दूषित बनाइयो। अन्तर्जातीय प्रेम सम्बन्धलाई समाजले स्वीकार गर्न नसक्नु र यस्ता सम्बन्धलाई हिंसाको कारण बनाउनु हाम्रो सामाजिक चेतनाको पतन हो।
यो घटनाले हामीलाई यो प्रश्न गर्न बाध्य बनाउँछ कि हामी कस्तो समाज निर्माण गर्न चाहन्छौं? के हामी यस्तो समाज चाहन्छौं, जहाँ प्रेम र मानवताको कुनै मूल्य नहोस्, र व्यक्ति केवल आफ्नो जातको आधारमा मूल्यांकन होस्?
जातीय विभेदविरुद्धको लडाइँ केवल कानुनी सुधारले मात्र सम्भव छैन, यसका लागि सामाजिक चेतना र सांस्कृतिक परिवर्तन आवश्यक छ। परिवर्तन अब नारामा होइन, व्यवहारमा देखिनुपर्छ।
हाम्रा सोच, आचरण र सामाजिक मूल्यमान्यतामा आमूल परिवर्तन जरुरी छ। नवराजहरूको बलिदानले हामीलाई यो सिकाउँछ कि साँचो लोकतन्त्र तब मात्र सम्भव छ, जब हरेक नागरिकले जात, वर्ग वा लिंगको आधारमा होइन, मानवताको आधारमा सम्मान र अवसर पाउँछ।
१. शिक्षा र चेतना: जातीय विभेदविरुद्धको लडाइँमा शिक्षा र चेतना सबैभन्दा शक्तिशाली हतियार हुन्। स्कूल र विश्वविद्यालयहरूमा जातीय समानता र सामाजिक न्यायका विषयलाई पाठ्यक्रममा समावेश गर्नुपर्छ।
युवा पुस्तालाई जातीय विभेदको ऐतिहासिक र सामाजिक कारणबारे शिक्षित गर्नुपर्छ, ताकि उनीहरूले यस्ता कुरीतिहरूलाई चुनौती दिन सकून्।
२. कानुनी कार्यान्वयन: नेपालको संविधान र कानुनले जातीय विभेदलाई अपराध मानेको छ, तर यसको प्रभावकारी कार्यान्वयन हुन सकेको छैन।
रुकुम नरसंहारजस्ता घटनाहरूमा दोषीहरूलाई कडा सजाय सुनिश्चित गर्नुपर्छ, ताकि यस्ता घटनाहरू दोहोरिन नपाओस्। न्यायमा पहुँचको असमानतालाई हटाउन राज्यले विशेष ध्यान दिनुपर्छ।
३. सामाजिक अभियान: जातीय विभेदविरुद्ध सामाजिक अभियानहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ। गैरसरकारी संस्था, नागरिक समाज र मिडियाले दलित समुदायको आवाजलाई बुलन्द गर्नुपर्छ।
अन्तर्जातीय विवाह र सामाजिक एकतालाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ।
४. आर्थिक सशक्तीकरण: दलित समुदायलाई आर्थिक रूपमा सशक्त बनाउन शिक्षा, रोजगारी र उद्यमशीलतामा विशेष अवसर प्रदान गर्नुपर्छ।
आर्थिक असमानता हटाउन सकियो भने सामाजिक असमानता पनि कम हुन्छ।
५. सांस्कृतिक परिवर्तन: हाम्रा सांस्कृतिक मूल्यमान्यताहरूलाई पुनर्परिभाषित गर्नुपर्छ। हिन्दु वर्ण व्यवस्थाको आधारमा निर्मित सामाजिक मान्यताहरूलाई चुनौती दिनुपर्छ।
कथित उच्च र निम्न जातको अवधारणालाई त्यागेर मानवताको आधारमा समाज निर्माण गर्नुपर्छ।
नवराज विक र उनका साथीहरूको हत्याकाण्ड हाम्रो समाजको गहिरो रोगको लक्षण हो। यो अभियान दलित समुदायको मुक्तिको मात्र होइन, हाम्रो सामाजिक चेतना र मानवताको परीक्षा हो। जहाँ विभेद छ, त्यहाँ न्यायको आवाज उठाउनु हामी सबैको कर्तव्य हो।
नवराजहरूको बलिदानले हामीलाई पीडितको पक्षमा बोल्न विभेदको जरा उखेल्न पनि सक्रिय रूपमा लाग्नुपर्ने सुझाएको छ।
यो अभियानप्रति मेरो पूर्ण समर्थन र ऐक्यबद्धता छ। हामीले नवराजहरूको सपनालाई जीवित राख्नुपर्छ। एक यस्तो समाजको सपना, जहाँ हरेक व्यक्ति स्वतन्त्र र सम्मानित जीवन बाँच्न सकोस्।
यो लडाइँ लामो र कठिन हुन सक्छ, तर यदि हामी सबै एकजुट भएर लाग्यौं भने, हामी निश्चित रूपमा जातीय विभेदरहित समाज निर्माण गर्न सक्छौं।
जातीय विभेद आधुनिक युगको सबैभन्दा ठूलो चुनौती हो र यो केवल दलित समुदायको लडाइँ होइन, यो हामी सबैको साझा जिम्मेवारी हो।
नवराज विक र उनका साथीहरूको हत्याकाण्डले हामीलाई हाम्रो सामाजिक कमजोरीहरूको सम्झना गराउँछ, तर यो एक अवसर पनि हो। हाम्रो समाजलाई पुनर्जनन गर्ने र समानतामा आधारित नयाँ भविष्य निर्माण गर्ने अवसर।
हामीले यो अवसरलाई गुमाउनुहुँदैन। हाम्रो सामाजिक चेतना, शिक्षा, कानुनी प्रणाली र सांस्कृतिक मूल्यहरूमा परिवर्तन ल्याएर हामी एक यस्तो समाज बनाउन सक्छौं, जहाँ हरेक व्यक्ति केवल मानवताको आधारमा मूल्यांकन होस्। यो नवराजहरूको सपना थियो, र यो हाम्रो साझा लक्ष्य हुनुपर्छ।
