गुरु न केवल पठनपाठनको स्रोत हुन्, उनी त जीवनको सही दिशा देखाउने पथप्रदर्शक पनि हुन्। उनी हाम्रो चारित्रिक विकास, आत्मिक उन्नति र नैतिक उचाइका आधार हुन्। हिन्दू धर्म ग्रन्थहरूमा गुरुको महिमा यति उच्च छ कि उनलाई साक्षात् त्रिमूर्तिको रूपमा चित्रण गरिएको छ।

मानव जीवनलाई सफल र उज्यालो बनाउने मूल स्रोत भनेको शिक्षा हो, र शिक्षाको सार हाम्रा गुरुहरू हुन्। शिक्षा बिना मानिस अधुरो हुन्छ भने गुरु बिना शिक्षा पनि अधूरो नै हुन्छ। गुरु हाम्रो जीवनका वास्तविक मार्गदर्शक हुन्। गुरुको सम्मान र महत्त्वलाई उजागर गर्नका लागि मनाइने पवित्र पर्व हो – गुरु पूर्णिमा।

गुरु पूर्णिमाको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि :
गुरु पूर्णिमा प्रत्येक वर्ष असार शुक्ल पूर्णिमाका दिन मनाइन्छ। यस दिनलाई महर्षि वेदव्यासको जन्मजयन्तिका रूपमा पनि लिइन्छ। महर्षि वेदव्यासले वेदहरूलाई वर्गीकरण गरी चार भागमा विभाजन गरेका थिए — ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद, र अथर्ववेद। साथै उनले महाभारत, १८ पुराण, र ब्रह्मसूत्रको रचना गरेर सनातन धर्मको जगलाई अझ मजबुत बनाएका थिए। त्यसैले वेदव्यासलाई “आदि गुरु” मानिन्छ। तिनै महर्षिको सम्झनामा यो दिन “गुरु पूर्णिमा” को रूपमा मनाइन्छ। बौद्ध धर्मका अनुयायीहरूका लागि पनि यो दिन विशेष छ, किनभने यही दिनलाई भगवान बुद्धले आफ्नो पहिलो प्रवचन सारनाथमा दिएका थिए।

गुरुको अर्थ र महत्त्व
“गु” को अर्थ अन्धकार (अज्ञानता) हो र “रु” को अर्थ निवारण गर्ने (हटाउने) भन्ने हुन्छ। त्यसैले गुरु भन्नाले अज्ञानता हटाई ज्ञान दिने व्यक्तिलाई जनाइन्छ। गुरु न केवल पठनपाठनको स्रोत हुन्, उनी त जीवनको सही दिशा देखाउने पथप्रदर्शक पनि हुन्। उनी हाम्रो चारित्रिक विकास, आत्मिक उन्नति र नैतिक उचाइका आधार हुन्। हिन्दू धर्म ग्रन्थहरूमा गुरुको महिमा यति उच्च छ कि उनलाई साक्षात् त्रिमूर्तिको रूपमा चित्रण गरिएको छ।

गुरु पूर्णिमा कसरी मनाइन्छ ?
गुरु पूर्णिमाको दिन विशेष गरेर विद्यालय, मठमन्दिर, आश्रम र शैक्षिक संस्थाहरूमा विविध कार्यक्रमहरू आयोजना गरिन्छ। विद्यार्थीहरू आफ्ना गुरुहरूप्रति आदर प्रकट गर्न फूलमाला, टीका, मिठाइ आदिले सम्मान व्यक्त गर्दछन्। केही स्थानमा सांस्कृतिक कार्यक्रम, कविता वाचन, भाषण प्रतियोगिता, गुरु वन्दना, र भजनकीर्तन पनि गरिन्छ।

गुरु र विद्यार्थीको सम्बन्ध: पहिला र अहिले
पुरातन गुरुकुल प्रणालीमा गुरु र शिष्यको सम्बन्ध अत्यन्तै पवित्र र आत्मीय हुन्थ्यो। शिष्यले गुरुको सेवामा समर्पण गर्दै ज्ञान प्राप्त गर्थे। आजको आधुनिक शिक्षा प्रणालीले यो सम्बन्धलाई अलिक मेसिन जस्तो बनाइदिएको भए पनि गुरुको महत्त्व जतिबेला पनि अमिट छ। आज पनि जब शिक्षक वा गुरु विद्यार्थीलाई मन, वचन र कर्मले शिक्षित गर्छन्, तब त्यो सम्बन्ध युगयुगसम्म कायम रहन्छ।

आजको सन्दर्भमा गुरु पूर्णिमाको सन्देश :
आजको युग प्रविधि र सूचनाको युग हो। इन्टरनेट, कृत्रिम बौद्धिकता (AI), डिजिटल प्लेटफर्महरूबाट विद्यार्थीहरू सजिलैसँग ज्ञान प्राप्त गर्न सक्छन्। तर, यिनले दिने ज्ञान सतही हुन्छ – आत्मीयता, संस्कार र व्यवहारिकताको शिक्षा भने केवल गुरुबाट नै प्राप्त गर्न सकिन्छ। त्यसैले, गुरुको सम्मान गर्नु भनेको केवल कुनै व्यक्तिको पूजा गर्नु होइन, त्यो त ज्ञान, संस्कार र सच्चाइको मार्गमा हिँड्ने प्रण हो।

निष्कर्ष :
गुरु पूर्णिमा केवल परम्परागत चाड होइन, यो त हाम्रो संस्कृति, शिक्षा र श्रद्धाको आधार हो। यसले हामीलाई धेरै कुरा सिकाउँछ। आफ्नो मार्गदर्शकलाई सम्झनुहोस्, कदर गर्नुहोस्, र तपाईंमा रहेको ज्ञानलाई उपयोग गर्दै अरूको पनि जीवन उज्यालो बनाउनुहोस्। हाम्रो समाज, देश र विश्वलाई पनि असल गुरुहरूको खाँचो छ — जसले शिक्षाका साथसाथै मानवीयता, सत्य र विवेकको बत्ती बाल्न सकून्।