उनी दुई रुपैयाँको अभावमा जीवनभरको पछुतो बोकेर बसेका छन्। जस्तो कि एउटा सुकाइएको रूखले आफ्ना सुकेका जस्ता पातहरू हेर्छ र रोएर आँसु खसाल्छ।
जुम्लाको सिञ्जा गाउँपालिका–६, काडागाउँको हिमाली हावामा जन्मिएका विर्ष नेपालीका लागि पढाइ एउटा चम्किलो सपना थियो, जस्तो कि पहाडको शिखरमा उड्ने चरा।
२०३२ सालतिर स्कूलको ढोका खोल्दा उनको आँखामा ज्ञानको उज्यालो थियो र २०३३ सालमा कक्षा एकमा पाइला टेक्दा उनी जीवनको पहिलो किताब पल्टाउन आतुर थिए। कक्षा एकदेखि सातसम्म, उनको पढाइ एउटा नदीझैं बग्यो—पहाडको ढलानमा झर्ने पानीजस्तै शुद्ध, ताजा र निरन्तर।
कक्षामा दोस्रो आउने उनको स्थान एउटा गर्वको ताज थियो, जसले उनको मस्तिष्कको चमकलाई झल्काउँथ्यो। तर जीवन सधैं सुन्दर फूलहरूले भरिएको बगैँचा हुँदैन।
कक्षा दुईदेखि पाँचसम्म दलित छात्रवृत्तिले उनको पढाइको बाटो सहज बनायो, जस्तो कि सूर्यले हिउँ पग्लाएर बाटो खोलिदिने गर्छ। तर, कक्षा छमा प्रवेश गर्दा त्यो छात्रवृत्ति गायब भयो र आर्थिक अभावजस्तो कालो बादलले उनको सपनाको आकाश ओगट्यो।
स्कूल व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष र प्रधानाध्यापक उमकान्त मिश्रले छलफल गरे, निर्णय गरे, तर त्यो निर्णय विर्षका लागि एउटा भार बन्यो—पैसाको भार, जुन उनको काँधले धान्न सक्दैनथ्यो।
२०४० सालतिर, अञ्चलस्तरीय परीक्षाको लागि उनी सिञ्जाबाट कुडारी पुगे, जहाँ श्री सरस्वती माध्यमिक विद्यालयको कोठामा उनको सपना फेरि चम्कियो। तेस्रो स्थानमा आएर उनले देखाए कि ज्ञानको भोक उनमा कति गहिरो थियो।
कक्षा आठमा भर्ना हुँदा नराकोटको स्कूल उनको लागि नयाँ आशाको थलो बन्यो। तर, मासिक आठ रुपैयाँको शुल्क र वार्षिक तिर्दा पाउने छुटले उनको मनमा आशा र निराशाको लडाइँ छेड्यो।
२०४१ सालको असार मसान्तमा, जब वार्षिक शुल्क बुझाउनु पर्यो, दुई रुपैयाँको अभावले उनको सपनालाई एउटा ठूलो खाडलमा धकेलिदियो।
घरमा आमा-बुवाले भने, “दुई पाथी सिमी लिएर जा, मास्टरलाई दिनु। त्यही मिलाउनु।” तर त्यो सिमी उनको हातमा बोझ बन्यो, जस्तो कि पहाडको ढुङ्गाले नदीको बगाइ रोक्दछ।
नेपाल सरकारको राजस्वमा पैसा जम्मा गर्ने नियम थियो, तर सिमी कहाँ जम्मा गर्ने? कसलाई दिने? यी प्रश्नले उनको मनमा एउटा आगो बाल्यो, जसले उनको आत्मविश्वासलाई खरानीमा बदलिदियो।
त्यो दिन, जब घरबाट पैसाको सट्टा सिमी लैजान भनियो, विर्षले स्कूलको ढोका बन्द गरे—न केवल त्यो दिनका लागि, बरु जीवनभरका लागि।
पढाइ उनको लागि एउटा संगीत थियो, जसमा कविताहरूका स्वर घुलमिल थिए। उनी लेख्थे, रचनासँग खेल्थे, जस्तो कि बच्चा हावासँग खेल्छ।
तर आज, समयको बगाइ र परिस्थितिको भारले उनको दिमागमा त्यो चमक हराएको छ। कविताको शब्दहरू अब उनको हातमा फुस्रो धूलोजस्ता छन्, जुन हावाले उडाइदिन्छ।
साथीहरू अघि बढे—पहिलो आउने अर्जुन रोकाया अब श्री कैलाश माध्यमिक विद्यालयका सहायक प्रधानाध्यापक छन्, दोस्रो आउने साथी आर्मीबाट रिटायर्ड भइसके।
तर विर्ष?
उनी दुई रुपैयाँको अभावमा जीवनभरको पछुतो बोकेर बसेका छन्। जस्तो कि एउटा सुकाइएको रूखले आफ्ना सुकेका जस्ता पातहरू हेर्छ र रोएर आँसु खसाल्छ।
