सबैले तिम्रो धन, तिम्रो सम्पत्तिलाई माया गर्छन्। यी सम्बन्धहरू, यी मोह, यी अपनत्व सबै पैसाको कारण हुन्। तिमीले घमण्ड गर्ने केही छैन। जीवनमा नाङ्गो आएको मान्छे नाङ्गो जान्छ। धन र घमण्डले तिमीलाई केही दिन सक्दैन।
एउटा दुर्गम गाउँ, जहाँ प्राचीन समयदेखि नै मानिसको जीवन प्रकृतिका कठोरता र सामाजिक बन्धनसँग संघर्ष गर्दै आयो। त्यहीँ, एउटा साधारण तर स्नेहले भरिएको परिवार बस्थ्यो। यस परिवारका सदस्यले आफ्नो जीवनलाई सादा तर सुखी बनाउन मिहिनेत गर्थे।
यो परिवारमा एक मात्र छोरा थियो, जो उमेरसँगै ठूलो हुँदै गयो। तर गाउँको गरिबी, आमाबाबुको संघर्ष र समाजको भेदभावले उसलाई गहिरो मनोविज्ञानमा पुऱ्यायो।
जब उमेरले वयस्कताको बाटो समात्यो, ऊ आफ्नो भविष्य खोज्न परदेश जाने निधोमा पुग्यो। विछोडको आँसुबीच ऊ आफ्ना सपना लिएर घर छोड्यो। परदेशमा ऊ दिनरातको खटाइमा लाग्यो। समयले घाउहरू भर्दै थियो र उसको मेहनतले सम्पत्ति पनि बढ्दै थियो। केही वर्षपछि ऊ गाउँ फर्क्यो—अर्कै रूप, अर्कै पहिचान लिएर।
गाउँका अरू मानिसभन्दा राम्रो लुगा, स्वादिलो परिकार र ठुलो घर बनाएको देखेर सबै दंग परे। गाउँलेहरूको नाता, प्रशंसा र चाकरीले उसलाई गर्वले फुलायो। “अब मेरो लागि सबैले केही पनि गर्न सक्छन्,” उसको मनमा यस्तो घमण्ड पलायो। उसलाई आफ्नो सम्पत्ति नै जीवनको सार लाग्न थाल्यो।
एक दिन, ऊ गाउँको बाटोमा छाती फुलाउँदै हिँड्दै थियो। अकस्मात्, उसले एक जोगीलाई देख्यो। साधारण वस्त्र लगाएको, झोली बोकेको त्यो जोगी उसको लागि कुनै महत्वको पात्र थिएन। “ए! तँ किन यहाँ माग्दै हिँडेको?” भन्दै उसले गाली गर्न थाल्यो।
जोगीले केहीबेर सहन गर्यो, तर जब उसको अहंकार झनै प्रकट भयो, जोगीले गम्भीर हुँदै सोध्यो, “केको घमण्ड गर्छौ भाइ? के तिम्रो जीवन यति भरपर्दो छ?”
जोगीको प्रश्नले उसलाई तिनछक पारेन, बरु उसको घमण्डलाई झनै चर्कायो। “मेरो लागि सबैले जे पनि गर्न सक्छन्! म धनी छु, बलियो छु र मसँग सबै छ,” भन्दै उसले चुनौती दियो।
जोगी मुस्कुरायो। “ल, तिम्रो घमण्डको परीक्षा गरौँ। एक खेल खेलौँ,” उसले प्रस्ताव राख्यो। उसले खेलको नियम सुनायो। “मेरो निर्देशनमा तिमी मरिरहेको नाटक गर, अनि म तिमीलाई तिम्रै घर पुऱ्याउँछु। त्यहाँ हेर्छौँ—कसले तिमीलाई कति माया गर्छ, अनि कसले तिम्रो लागि के गर्न सक्छ।”
ऊ खेलमा राजी भयो। केही क्षणमै जोगीले उसलाई मर्ने अभिनय गरायो र गाउँलेहरूसमक्ष उसको “शव” लिएर पुग्यो।
उसको परिवार र गाउँलेहरू उसको “मृत्युसमाचार” सुनेर रुन थाल्छन्। जोगीले भने, “नआत्तिनुस्। एउटा उपाय छ। यदि कुनै एक जनाले आफ्नो जीवन त्याग्न तयार भए, यो मानिस फेरि बाँच्न सक्छ।”
जोगीको कुराले सबैलाई आश्चर्यचकित पार्यो। उसले एक-एक गर्दै सबैलाई सोध्यो। तर कुनै पनि उत्तर आउँदैन। आमाबाबुले उमेरको बहाना गरे। श्रीमतीले बालबालिका हेर्नु पर्ने दायित्वको कुरा गरिन्। दाजुभाइ, दिदीबहिनी, साथीभाइ—सबैले आफ्नो प्राण बचाउने बहाना खोजे।
अन्त्यमा, जोगीले ती युवकलाई उठ्न भने। “अब तिमी आफैँ हेरेर भन्न सक्दछौ—यहाँ कसैले तिमीलाई साँचो माया गर्दैन। सबैले तिम्रो धन, तिम्रो सम्पत्तिलाई माया गर्छन्। यी सम्बन्धहरू, यी मोह, यी अपनत्व सबै पैसाको कारण हुन्। तिमीले घमण्ड गर्ने केही छैन। जीवनमा नाङ्गो आएको मान्छे नाङ्गो जान्छ। धन र घमण्डले तिमीलाई केही दिन सक्दैन।
ती युवकलाई ती कुरा बज्रपातझैँ लाग्यो। घमण्ड र मोहको चस्माले ढाकिएको उसको चेतना एकाएक खुल्यो। धनको परिभाषा र सम्बन्धको सार उसलाई स्पष्ट भयो। उसले जोगीसँगै खरानी माग्यो, निधारमा दल्यो, र सम्पूर्ण मोह त्यागेर जोगीका पाइला पछ्यायो।
त्यस दिनदेखि गाउँलेहरूले ती युवकलाई कहिल्यै देखेनन्। तर, गाउँका गल्लीहरूमा कहिलेकाहीँ जोगीका स्वर गुञ्जिरहन्थे, “मोहका छायाँहरूले सत्यलाई ढाक्न सक्छन्, तर अन्ततः सत्य नै उजागर हुन्छ।”
