घरको संरचनात्मक डिजाइन र सुरक्षाका उपायहरूले यो घर जोगिएको थियो। घरको छाना पुरानो ज्वलनशील ऐस्फाल्टबाट हटाएर जस्ताको बनाइएको थियो। वरपरको क्षेत्रफलमा ज्वलनशील पातपतिङ्गर हटाएर ढुङ्गा बिछ्याइएको थियो। साथै, घर अन्य संरचनाहरूबाट केही टाढा रहेकोले आगोले छोएन।
सन् २०२३ को अगष्ट महिनामा अमेरिकाको हवाई राज्यको लाहिना शहरमा भयानक आगलागी हुँदा ११४ जनाको ज्यान गएको घटनाले संसारभर चर्चा पाएको थियो। यस आगलागीमा अधिकांश संरचना नष्ट हुँदा एउटा रातो छाना भएको घर सुरक्षित रहनुले सामाजिक सञ्जालमा विभिन्न किसिमका अफवाह र दैवी शक्तिको चर्चा सुरु गर्यो।
खासगरी केही धार्मिक समूहहरूले यो घटनालाई आफ्नो आस्थासँग जोडेर प्रचार गर्न थाले। अमेरिकामा रहेका क्रिस्चियनहरूले “येशूको कृपाले घर जोगियो” भन्दै यस घटनालाई चमत्कारको रूपमा प्रस्तुत गरे। यो प्रचार विश्वभर फैलियो र नेपाल तथा भारतजस्ता धार्मिक मुलुकहरूमा समेत विभिन्न धार्मिक कथनहरू जोडेर प्रचार गरियो। पछिल्लो समय लसएन्जल्समा भएको अर्को आगलागीका क्रममा पुरानो रातो घरको तस्बिर प्रयोग गर्दै यस्तै प्रचार गरिएको छ।
लसएन्जल्सको आगलागीपछि रातो घरको तस्बिर फेरि सामाजिक सञ्जालमा भाइरल बन्यो। केही व्यक्तिहरूले “शालिग्रामको प्रभाव” भन्दै नेपाल र भारतका धार्मिक तत्व जोड्न थाले। झुठो प्रचारको असर यति व्यापक भयो कि विभिन्न फेसबुक र ट्विटर पोस्टमार्फत धार्मिक अतिवादीहरूले यसलाई आफ्नो आस्था प्रमाणीकरण गर्ने माध्यम बनाए।
तर, यस्तो प्रचारले सत्यताका आधारभूत पक्षहरू बिर्साउन र गलत सूचनालाई प्रश्रय दिन सक्छ। यो विषयमा शुनिल उलकले हालै आफ्नो फेसबुक स्टाटसमार्फत यस घटनामा फैलिएको गलत प्रचारप्रति ध्यानाकर्षण गराउँदै वास्तविकता प्रस्ट्याएका छन्।
उनका अनुसार लाहिना शहरको रातो घर जोगिनुको कारण दैवी शक्ति वा कुनै चमत्कार थिएन। यस घरका मालिक ट्रिप मिलिकिन र उनकी श्रीमती आगलागीको समयमा म्यासाचुसेट्समा छुट्टी मनाइरहेका थिए। आगलागीको खबर सुनेपछि उनीहरूले आफ्नो घर पनि नष्ट भएको ठानेका थिए। तर भोलिपल्ट समाचारमा आफ्नो सुरक्षित घरको तस्बिर देखेपछि उनीहरू अचम्मित भए।
घरको संरचनात्मक डिजाइन र सुरक्षाका उपायहरूले यो घर जोगिएको थियो। घरको छाना पुरानो ज्वलनशील ऐस्फाल्टबाट हटाएर जस्ताको बनाइएको थियो। वरपरको क्षेत्रफलमा ज्वलनशील पातपतिङ्गर हटाएर ढुङ्गा बिछ्याइएको थियो। साथै, घर अन्य संरचनाहरूबाट केही टाढा रहेकोले आगोले छोएन।
लाहिनाका अग्नि सुरक्षाविद्हरूले पनि यो घर जोगिनुको कारण यसको भौतिक संरचना र सुरक्षाका उपाय भएको निष्कर्ष दिएका छन्। यो तथ्यलाई प्रचारकर्ताहरूले बेवास्ता गर्दै गलत सूचनालाई धार्मिक र चमत्कारिक रंग दिन खोजेका छन्।
नेपाल र भारतमा सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ताहरूले शालिग्रामजस्ता हिन्दू धार्मिक तत्वलाई जोड्दै यो घटना प्रचार गर्न थाले। “भगवानको कृपाले घर जोगियो” भन्ने प्रकारका पोस्टहरूले धार्मिक अतिवादलाई बढावा दिइरहेका छन्। यस्ता प्रचारहरूले मानिसहरूलाई सत्यतिर भन्दा झुठो कथामा विश्वास गर्न प्रेरित गर्न सक्छ।
उलकले आफ्नो स्टाटसमा भनेका छन्, “सामाजिक सञ्जालमा लेखिएका सबै कुरा सत्य हुँदैनन्। धार्मिक अतिवाद र झुठा प्रचारले हाम्रो समाजमा तथ्य र विश्वासको बीचको दूरी बढाउँछ। सत्यता बुझ्न र मात्र विश्वास गर्नुपर्छ।”
सोसल मिडियामा झुठो सूचना र प्रचारले भ्रमको वातावरण सिर्जना गर्न सक्छ। यस्तो अवस्थाले समाजमा गलत मानसिकता र धार्मिक विभाजनलाई प्रश्रय दिन सक्छ। यसैले, सत्यतामा आधारित सूचना प्रचार गर्न र कुनै पनि घटनालाई तथ्यहरूका आधारमा बुझ्न जरुरी छ।
लाहिना शहरको आगलागी र रातो घरको घटना सत्यता र विज्ञानले कसरी एक संरचनालाई सुरक्षित बनाउन सक्छ भन्ने उदाहरण हो। यस घटनालाई दैवी शक्तिसँग जोडेर प्रचार गर्नु तथ्यको अपमान र सत्यतालाई बेवास्ता गर्नु हो।
निष्कर्षमा भन्दा, आगलागीजस्ता प्राकृतिक विपत्तिहरूको सामना गर्न वैज्ञानिक उपाय र सुरक्षा मापदण्डहरू अपनाउनु नै सबैभन्दा उचित र सुरक्षित उपाय हो। झुठो प्रचार र धार्मिक अतिवादले समाजमा भ्रम सिर्जना गर्छ। तथ्यको पहिचान र तर्कसंगत सोचले मात्र यस्तो प्रचारको अन्त्य गर्न सकिन्छ।
हामीले सबै प्रकारका सूचनाहरूलाई सत्यता जाँचेर मात्र स्वीकार गर्नुपर्छ। यस्तो सतर्कताले मात्र हामीले सही जानकारीलाई प्राथमिकता दिन सक्छौँ।
