संक्रमित व्यक्तिले आफ्नो दागहरू अरूसँग सम्पर्कमा आउन नदिनु र व्यक्तिगत सरसामान छुट्टै प्रयोग गर्नु अनिवार्य छ। सामान्यतया, एमपक्स भएका धेरैजसो व्यक्तिहरू २ देखि ४ हप्ताभित्र निको हुन्छन्।
एमपक्स (Mpox) एक संक्रामक रोग हो, जसले संक्रमित व्यक्तिमा गम्भीर स्वास्थ्य समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ। यो रोगको प्रमुख लक्षणहरूमा पीडादायी दाग, लिम्फ नोड्स सुन्निनु, ज्वरो, टाउको दुखाइ, मांसपेशी दुखाइ, ढाड दुखाइ, र अत्यधिक थकान महसुस हुनु पर्दछ।
सामान्यतया, संक्रमित व्यक्तिहरू केही समयपछि पूर्ण रूपमा निको हुन्छन्। तर कतिपय अवस्थामा यो रोगले गम्भीर समस्या निम्त्याउन सक्छ।
एमपक्स रोग र यसको कारण
एमपक्स रोग मङ्किपक्स नामक भाइरसको संक्रमणका कारण हुन्छ। यो भाइरसलाई मङ्किपक्स भनिनुको कारण पहिलो पटक यो रोग बाँदरहरूमा देखिएको थियो।
भाइरसको प्राकृतिक स्रोत हालसम्म अज्ञात भए पनि गिलहरी र बाँदरजस्ता साना स्तनपायी जनावरहरू यसको संवेदनशील वाहक मानिन्छन्। परम्परागत रूपमा मध्य र पश्चिम अफ्रिकाका क्षेत्रमा मात्र देखिने यो रोग हालका वर्षहरूमा विश्वका धेरै मुलुकहरूमा फैलिएको छ।
नेपालमा एमपक्सको दोस्रो केस २०८१ साल मंसिर ५ गते पुष्टि भएको छ। तनहुँ जिल्लाका एक २६ वर्षीय पुरुषमा एमपक्सको लक्षण देखिएपछि परीक्षण गर्दा यो रोग प्रमाणित भएको थियो। बिरामीको अवस्था चिकित्सकहरूको निगरानीमा सामान्य राखिएको छ।
एमपक्सको इतिहास
एमपक्स भाइरस सर्वप्रथम सन् १९५८ मा बाँदरमा फेला परेको थियो। मानिसमा भने यो रोग पहिलो पटक सन् १९७० मा पहिचान गरिएको हो। सन् १९८० मा बिफर (Smallpox) को खोप लगाउन बन्द गरिएपछि, अफ्रिकामा एमपक्सको संक्रमण क्रमशः बढ्दै गएको देखिन्छ। अफ्रिकाका साना स्तनधारी जनावरहरू, जस्तै बाँदर, मुसा र लोखर्केमा यो भाइरस भेटिएको छ।
सन् २००३ मा अमेरिकामा निर्यात गरिएका जंगली जनावरहरूबाट यो भाइरस मानिसमा सरेको थियो। त्यसपछि प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र कंगोमा वर्षेनी थुप्रै संक्रमणका घटना रिपोर्ट हुने गरेका छन्।
सन् २०२२ मा एमपक्सले महामारीको रूप लियो। मे महिनामा यूरोपबाट सुरू भएको यो भाइरस अमेरिका तथा अन्य विभिन्न मुलुकहरूमा फैलियो, जसमा क्लेड २ (Clade-II) मुख्य रूपमा जिम्मेवार देखिन्छ। यसैगरी, सुडानमा सरणार्थीहरूमा देखिएको संक्रमण क्लेड १ (Clade-I) को कारणले भएको हो।
फेब्रुअरी २०२४ सम्म, यो भाइरसले ११८ देशमा फैलावट पाएको छ, जसमा ९३,००० भन्दा धेरै केसहरू पुष्टि भएका छन्। विश्वव्यापी रूपमा सबैभन्दा धेरै केसहरू संयुक्त राज्य अमेरिकाबाट रिपोर्ट गरिएका छन्, जहाँ ३१,००० भन्दा बढी संक्रमित देखिएका छन्।
एमपक्सको संक्रमण कसरी फैलिन्छ?
एमपक्स मुख्यतः संक्रमित व्यक्तिसँगको प्रत्यक्ष सम्पर्कबाट फैलिन्छ। यो सम्पर्क छाला-देखि-छाला, मुख-देखि-मुख वा मुख-देखि-छाला हुन सक्छ। यौन सम्पर्क, चुम्बन वा संक्रमित व्यक्तिको श्वासप्रश्वासको माध्यमबाट पनि यो भाइरस सर्न सक्छ।
संक्रमित जनावरहरूसँगको सम्पर्क, शिकार गर्दा, जनावरको मासु पकाउँदा, वा दुषित सामग्री (लुगा, तौलिया, ओछ्यान) प्रयोग गर्दा समेत यो रोग फैलिन सक्छ। गर्भावस्थामा संक्रमित आमाबाट गर्भमा रहेको शिशुलाई पनि यो रोग सर्न सक्छ।
लक्षणहरू र संक्रमणको प्रकृति
एमपक्स संक्रमणका लक्षणहरू सामान्यतया भाइरससँगको सम्पर्कपछि १ देखि २१ दिनभित्र देखा पर्छन्। प्रारम्भिक लक्षणहरूमा ज्वरो, टाउको दुख्नु, मांसपेशी दुख्नु, थकान, र लिम्फ नोड्स सुन्निनु पर्दछ।
ज्वरो सुरु भएपछि छाला, अनुहार, हत्केला र पैतालामा दागहरू देखा पर्छन्, जसले क्रमशः फोका र पाप्रा बन्न सक्छ। टाउको, ढाड, र शरीरका अन्य भागहरूमा पनि गहिरो असर पर्न सक्छ।
जटिलताहरूमा आँखामा संक्रमण भई दृष्टि गुम्न सक्ने, निमोनिया, मस्तिष्क ज्वर, गर्भ खेर जाने वा घातक स्थितिसम्म पुग्ने जोखिम हुन्छ।
रोगको परीक्षण र उपचार
एमपक्स पुष्टि गर्न पोलिमरेज चेन रियाक्सन (PCR) प्रविधिको प्रयोग गरिन्छ। छाला वा फोकाको दागबाट नमुना संकलन गरेर परीक्षण गरिन्छ।
उपचारका क्रममा संक्रमित व्यक्तिको घाउ र दागको ख्याल राख्नु, दुखाइ कम गर्न औषधि दिनु र अन्य जटिलताहरू रोक्न आवश्यक हुन्छ। हाल एमपक्सविरुद्धको खोप उपलब्ध छ, जसले संक्रमण रोक्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ। यो खोप विशेषगरी उच्च जोखिममा रहेका व्यक्तिहरूलाई सिफारिस गरिन्छ।
रोकथाम र आत्म-हेरचाहका उपायहरू
एमपक्सबाट आफूलाई बचाउन र अरूलाई रोग सर्न नदिन विभिन्न सावधानी अपनाउनुपर्छ। संक्रमित व्यक्तिले घरमै आइसोलेसनमा बस्नु, राम्रो हावायुक्त कोठामा रहनु, हात साबुन वा ह्यान्ड सेनिटाइजरले बारम्बार धुनु, र मास्क लगाउनु उचित हुन्छ।
संक्रमित व्यक्तिले आफ्नो दागहरू अरूसँग सम्पर्कमा आउन नदिनु र व्यक्तिगत सरसामान छुट्टै प्रयोग गर्नु अनिवार्य छ। सामान्यतया, एमपक्स भएका धेरैजसो व्यक्तिहरू २ देखि ४ हप्ताभित्र निको हुन्छन्।
तर कमजोर प्रतिरक्षा प्रणाली भएका व्यक्ति, बच्चाहरू, र गर्भवती महिलाहरूमा यो रोगले गम्भीर जोखिम निम्त्याउन सक्छ। तसर्थ, सावधानीपूर्वक आत्म-हेरचाह र समयमै उपचार गराउनु अत्यावश्यक छ।
सारमा एमपक्स एक गम्भीर रोग हो, जसको समयमै पहिचान र उपचारले जटिलता कम गर्न सक्छ। व्यक्तिगत सरसफाइ, सावधानी र उच्च जोखिम भएका व्यक्तिहरूले खोप लगाउनु यसको रोकथामका लागि प्रभावकारी उपाय हुन्।
यो रोगको नियन्त्रणका लागि सतर्कता र जनचेतना अभिवृद्धि गर्नु सबैको दायित्व हो। त्यसैले आजकै दिनदेखि हामी सबै जुटौं, सचेतनाका निम्ति अनि रोग नियन्त्रणका निम्ति।
